Ingenium helpt het stadsbestuur van Mechelen met het uitwerken van een warmtestrategie. Hiermee wil de stad een van de voorlopers zijn in Vlaanderen om de warmtetransitie in te zetten. Met een heldere visie en een concreet actieplan moet het Mechelse gebouwenpatrimonium fossielvrij verwarmd en gekoeld worden tegen 2050. Daarom maakt Ingenium voor het volledige grondgebied van de stad een reeks warmtegerelateerde kaarten. Onder meer de huidige en toekomstige warmtevraag, het aanwezige warmteaanbod in de stad en een inschatting van het renovatiepotentieel komen daarbij aan bod. Met deze beleidskaarten als basis stellen we warmtezoneringsplannen op: een routekaart waarin we concrete oplossingen voorstellen om elk specifiek deelgebied van de stad stapsgewijs fossielvrij te maken. Zo bekijken we bijvoorbeeld waar de toepassing van een warmtenet interessant zou kunnen zijn en waar niet.
Voor deze opdracht werkt Ingenium nauw samen met participatiespecialist Levuur, om het stakeholderstraject te begeleiden, draagvlak te creëren en een lokale Mechelse warmtecoalitie op poten te zetten om de warmtestrategie over de komende decennia effectief uit te voeren. Daarnaast zetten we samen met de stad een lerend netwerk op rond duurzame warmte voor de regio. Zonder partners blijft wat we doen immers slechts een papieren studie.
Naast deze algemene strategie werkt Ingenium aan de verdere concrete uitwerking van de strategie in een aantal deelzones in de stad.
In opdracht van het Departement Omgeving en Team Vlaams Bouwmeester, verenigd in LABO RUIMTE en de stad Mechelen, nemen Ingenium en Levuur samen met stedenbouwkundig en ruimtelijk expert Atelier Horizon, renovatie-expert Bureau Bouwtechniek en juridisch expert Metha Advocaten de Mechelse Vesten onder de loep. De Klimaatwijk Mechelse Vesten is een onderdeel van de projecten Klimaatwijken. Die ondersteunen lokale besturen door specifieke expertise (ontwerpmatig, energetisch, juridisch, financieel, participatief,…) aan te reiken voor de opmaak van een duurzame ontwikkelingsstrategie voor een wijk. In dit onderzoekstraject wordt gericht ingezet op twee langetermijnambities van de Vlaamse overheid, namelijk de energietransitie enerzijds en een kwaliteitsvolle kernversterking en -verdichting anderzijds. Het (ontwerpend) onderzoek gebeurt op schaal van de wijk, zodat het de individuele ingrepen kan overstijgen en tegelijk een beheersbare schaal blijft om een transitieproject te kunnen stimuleren. Naast de klimaatwijk in Mechelen is er ook een klimaatwijk in Leuven (tuinwijk Ter Elst) en in Kortrijk (bouwblok Walle).
De complexe opgave van het verbouwen en vernieuwen van bestaande (woon)wijken is een werk van lange adem en vraagt een intense samenwerking tussen onder meer ontwerpers, bewoners, technische experten en overheden. Tegelijk is het een extreem urgente opgave. De verouderde gebouwen moeten erg snel worden aangepast, als we de klimaatdoelstellingen willen bereiken en onze steden en gemeenten zo snel mogelijk fossielvrij willen maken. Enkel door op een collectieve schaal en op een geïntegreerde manier na te denken over deze transitie-opgave, kan een solide verhaal worden geschreven.
Het bijzondere aan de Klimaatwijk Mechelse Vesten is dat er tegelijk wordt ingezet op de haalbaarheid van het ontwikkelen van een warmtenet langs de Vesten – een stadsbrede infrastructuur – én ook op de gerichte collectieve renovatie van appartementsgebouwen. Deze twee complementaire dynamieken zorgen voor transformatiemogelijkheden op diverse schalen en met uiteenlopende focus. De uitdaging schuilt er dan natuurlijk in om deze aspecten in één coherent transitieproject te kunnen gieten. Hiervoor zijn tegelijk gemotiveerde gebouweigenaars en ambitieuze bestuurders nodig. Eens de doelstellingen duidelijk zijn en de ambities geformuleerd, kunnen via een combinatie van stadsprojecten en het triggeren van individuele acties grote stappen worden gezet.
Naast technische en ruimtelijke strategieën is het binnen deze transitie-opgave essentieel om een gedragen project te kunnen voorleggen. De Stad Mechelen werkt daarom niet alleen aan een integrale warmtestrategie voor het grondgebied, maar ook aan een warmtecoalitie, waar heel diverse stakeholders in verzameld zijn en waar het transformatieproces naar een fossielvrije omgeving centraal staat. Specifiek voor de Mechelse Vesten wordt er ingezet op de VME’s van de appartementsgebouwen, omdat zij de toegang bieden tot een cóllectieve renovatie van de gebouwen langs de stadsring die een renovatie meer dan nodig hebben.
Het project is op drie verschillende sporen actief. Het eerste spoor is technisch-innovatief, en spitst zich enerzijds toe op een wijkontwikkelingsplan voor een warmtenet langs de stadsring. Er wordt dus gekeken of een warmtenet gekoppeld aan een stadsvernieuwingsproject langs de Vesten haalbaar en interessant blijkt. Erg technische input (gerelateerd aan warmtevraag en -aanbod) wordt hier gecombineerd met een kijk op de Vesten als een stadszone met ruimte voor vernieuwing en innovatie: een toekomstig klimaatrobuust stukje stad. Anderzijds wordt ook een operationeel kader voor de collectieve energetische renovatie van appartementsgebouwen uitgewerkt, waarbij heel specifiek twee cases onder de loep worden genomen. Die zullen representatief zijn voor een deel van de appartementsgebouwen langs de Vesten en zo mee inzichten verschaffen over de grotere schaal.
Het tweede spoor focust op participatie en cocreatie. Daarbij staan stakeholderanalyse, draagvlakcreatie en coalitievorming centraal. Met diverse types workshops en focusgesprekken wordt de betrokkenheid op maat gestimuleerd.
Er zal vanuit deze ervaring in Mechelen ook worden ingezet op het doorvertalen van de knelpunten en aandachtspunten voor energietransitie en duurzame stadsontwikkeling naar lessen voor andere klimaatwijken.
Ingenium staat bij deze Klimaatwijk in voor de diepgaande analyses, de visie- en strategievorming rond de (ruimtelijke) ontwikkeling van een warmtenet langs de Vesten en de interactie met de gebouwen.
We bestuderen ook de mogelijkheden voor een warmtenet op het bedrijventerrein Mechelen-Noord, omdat dit gebied beschikt over potentiële restwarmte van onder meer de waterzuiveringsinstallatie van Aquafin. Deze warmte kan misschien worden gebruikt om (een deel van) de bedrijven op het terrein – en mogelijk op termijn een groter deel van Mechelen – te verwarmen. We gaan opnieuw samen met Levuur in dialoog met de diverse betrokkenen op het terrein.
Op de bestaande terreinen van Fluvius, rond het Keerdok en op de site van het Rodekruisplein in Mechelen, wordt een nieuw gemengd stadsontwikkelingsproject gerealiseerd met woningen, een hotel, retail, kantoren en parkeervoorzieningen. In opdracht van Fluvius onderzocht Ingenium de haalbaarheid van een collectief zeer lage temperatuur energiesysteem voor verwarming en koeling van de diverse gebouwen (5de generatie warmtenet of bronnet).
Bij dit concept beschikt elk individueel gebouw over een collectieve warmtepomp voor verwarming, en een warmtewisselaar voor passieve koeling. Beide zijn aangesloten op het energiesysteem. Dit zeer lage temperatuur energiesysteem werkt als bronnet voor de warmtepompen en warmtewisselaars. Als warmte- en koudebron worden meerdere collectieve BEO-velden (boorgatenergieopslag) op dit wijknet aangesloten, zodat de bodem gebruikt wordt als seizoensopslag van warmte. Voor het thermische bodemevenwicht op jaarbasis werd enerzijds warmteonttrekking uit de Dijle bestudeerd en anderzijds riothermie. Een belangrijke rioleringscollector van Aquafin, die het afvalwater van een groot deel van de Mechelse binnenstad verzamelt, passeert immers door de site en moet voor het project worden heraangelegd.
In een volgende fase werd het concept technisch diepgaand uitgewerkt en werden eveneens antwoorden gezocht op de organisatorische en juridische vragen.
De Raghenowijk is een grote, ambitieuze, nieuwe, gemengde en erg stedelijke wijk op een brownfield achter het station van Mechelen. Ingenium onderzoekt samen met partners opus25 en Sumaqua hoe dit nieuw stukje stad op een slimme manier kan omgaan met energie en water. Voor energie ligt de focus van het onderzoek enerzijds op een al dan niet collectieve slimme en duurzame oplossing voor verwarming en/of koeling en anderzijds op een lokale energiegemeenschap om de lokaal geproduceerde hernieuwbare energie zo efficiënt mogelijk te benutten. Voor water wordt gekeken naar onder meer duurzaam watergebruik, overstromingsrisico's en droogte-analyses.
Voor meer info kan je terecht bij Joris Dedecker: 050/40 45 30 of via joris.dedecker@ingenium.be.
